Zien en beleven: Delfland en de overstromingen van 1134 en 1163
17 en 26 november 2016: Cor Nonhof van de KNNV afd. Delfland heeft in
de afgelopen jaren met collega's Ton Hissink en Ton Gribnau met behulp van
veel kaartmateriaal en meetgegevens het gevolg van bovengenoemde
overstromingen onderzocht. Tijdens de lezing vertelde over de resultaten
van deze studie. De fietsexcursie leidde door het aloude polderlandschap van
de Zouteveense Polder en de Polder Noord Kethel.
Met behulp van veel kaarten, waaronder kaarten van Kruikius en Van Liere
(zie onder) en illustraties vertelde Cor over de twee overstromingen en hoe
hij tot conclusies is gekomen. Op de kaarten toonde hij met contouren hoe de
overstromingen in het gebied van Delfland zouden zijn binnengekomen. Op die
plaatsen werd dan sediment afgezet in de vorm van een laag klei. De
overstroming van 1134 zou vooral een deel van het huidige Westland en Midden-Delfland
hebben bereikt; de overstroming van 1163 alleen in de buurt van Vlaardingen.
Met afbeeldingen toonde Cor hoe de mens zich heeft kunnen handhaven en de woestenij wist om te vormen tot bruikbaar land, waarbij de grootste
uitdaging bestond uit het onder controle krijgen en houden van het water in
de polders. Het gehele rapport
over de overstromingen van 1134 en 1163 is te downloaden van de KNNV website
(zie onder).
Atlas van het Westland
Op 24 november 2016 was de boekpresentatie van de 'Atlas van het Westland,
10.000 jaar ruimtelijke ontwikkeling' in het gemeentekantoor van Wateringen.
Peter Vos is geoloog en werkt bij kennisinstituut Deltares in Delft. Hij is
in 2015 gepromoveerd op de ontwikkeling van het Nederlandse kustlandschap.
Voor de Atlas van het Westland maakte hij een nieuwe reeks kaarten waaruit
blijkt hoe het Westlandse landschap zich vanaf de prehistorie ontwikkeld
heeft. Tijdens zijn presentatie vertelde hij hierover. In hoeverre deze
kaarten de conclusies van de studie van Cor Nonhof ondersteunen, of juist
tegenspreken, is vooralsnog niet duidelijk. De kaarten van Peter Vos vormden
ook de basis van de interactieve
Westlandkaart, die kort geleden werd gelanceerd. Op deze kaart
staan op inmiddels honderden pinnen met onderliggende historische
afbeeldingen en informatie. Met het kiezen uit een lijst van jaartallen
kunnen oudere kaarten worden getoond.
Vervening en droogmaking
Vanaf 1550 tot ca. 1800 is in veel veenpolders van Zuid-Holland het aan
de oppervlakte liggend veen verwijderd om te dienen als brandstof. Hierdoor
bleven grote plassen over die vanaf 1700 tot 1900 werden drooggemaakt met
windmolens.
De
animatie op YouTube van Willem Janssen laat dit prachtig zien. Helaas
staat de Woudse Droogmakerij, weliswaar een kleine droogmakerij, er (nog)
niet bij.
Uitzicht over de Lage Abtswoudsepolder en de polder Noord Kethel, gescheiden door de Mandjeskade.
Fietsexcursie door het polderlandschap
Op de licht vriezende zaterdag 26 november ging de fietsexcursie naar het
oude polderlandschap van Midden-Delfland. Onderweg wees Cor op de oude
elementen in het landschap, zoals de eeuwenoude kades die
ontginningsgebieden van elkaar scheiden, zoals de Zuidkade, de Mandjeskade
en de Harreweg. Daar was het even zoeken naar de Bonte Paal, zoals op de
kaart van Kruikius is aangegeven. Deze oude grenspaal blijkt nog steeds
langs de Harreweg te staan en geeft nu de grens tussen gemeenten
Midden-Delfland en Schiedam aan. Deze grens loopt bij de Schieweg langs
boerderij Vijverschie, die nog juist in de gemeente Midden-Delfland ligt. De
rest van de fietstocht over de Groeneweg en door de polder Noord Kethel ging
door het nieuwe recreatiegebied met rietmoerassen en nog authentiek
polderlandschap.
Grenspaal de Bonte Paal waar weg en fietspad plotseling van naam veranderen.
Nieuw aangelegd rietmoeras in de polder Noord Kethel.
Het fietspad langs de spoorbaan Delft-Schiedam en de authentieke verkaveling.
Kaartmateriaal en rapport
Zien en beleven: Fietsexcursie naar de Woudsepolder
29 oktober 2016: Na het theoretische verhaal over het ontstaan van
Delfland en haar polders was deze zaterdag bestemd om langs en door een
aantal polders te fietsen. De Woudsepolder, waar ook het kerkdorp 't Woudt
ligt, is om meerdere redenen extra interessant. Tijdens een aantal tussenstops
vertelde Kees Jan van Herk interessante details.
Nabij 't Woudt staan twee informatiepalen die historische hoogten van het polderwater en de veengrond aangeven (werkelijke hoogten zijn 80 centimeter lager).
Bij de (droge)
waterberging van de Woudsepolder ging het verhaal over gemalen en wateroverlast; links achter de kade met fietspad ligt de Woudse Droogmakerij, een uitgeveend deel van de Woudsepolder waar nu veel glastuinbouw is. De waterberging wordt gebruikt als weiland door omliggende veehouders. Bij dreigende wateroverlast wordt water uit de naastliggende Zweth hier tijdelijk opgeslagen.
De Zeven Gaten van Van Lingen (beter bekend als 'de Lierse kluizenaar') zijn
zeven brede sloten op boezemniveau. Dit stukje land behoorde in de 17e en 18e eeuw bij de
Buitenplaats Hofzicht. Na overlijden van Van Lingen kon
het natuurgebied aangekocht worden door het
Zuid-Hollands Landschap.
Naast de Zeven Gaten ligt een pas aangelegde vispaaiplaats waarvan de werking nog niet helemaal duidelijk is.
Zien en beleven:
Het ontstaan van Delfland en haar polders
13 oktober 2016. De eerste cursusavond van de vierde serie Zien en
Beleven werd geleid door Kees Jan van Herk, leraar aardrijkskunde. Zijn
lezing begon met geologische ontwikkeling van west Europa en het ontstaan
van het landschap zoals wij nu in Nederland kennen. In het jongste tijdperk,
het Holoceen, komen de mensen in het landschap en voeren zij een strijd
tegen het water. De verkaveling van west Nederland en, meer specifiek, van
Delfland werd geïllustreerd met herkenbare afbeeldingen.
Kees Jan begon de cursus met een overzicht van de voor Nederland
belangrijke geologische tijdperken, zoals het Carboon (waar onze steenkool
werd gevormd), het Krijt (de tijd van de dinosauriërs) en het Kwartair (2,5
miljoen jaar geleden tot heden). Het grootste deel van het Kwartair wordt
gevormd door het Pleistoceen, waarin zeven ijstijden plaatsvonden. Alleen
tijdens het Saliën (of Glaciaal, 200.000 jaar geleden) bereikte het ijs
vanuit het noorden Nederland tot aan de lijn Haarlem-Utrecht-Nijmegen. Door
de gletsjers ontstonden onder andere de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug en
werden ook de grote keien afgezet waarmee later de Hunnenbedden zouden
worden gebouwd. De zeespiegel lag toen ca. 100 meter lager als nu.
De geologische tijdschaal.
De laatste 10.000 jaar
van het Kwartair heet het Holoceen, de periode waarin de Homo Sapiens, de
mens, in beeld komt. In deze periode ontstaat het west-Nederlandse
landschap. De invloed van de stijgende en zich weer terugtrekkende
zeespiegel (transgressie en regressie) zorgden voor de groei van veen
afgewisseld door kleiafzettingen. Regelmatig brak de zee op verschillende
plaatsen het gebied in en zo ontstonden de rivieren als de Gantel, de Lier,
de Vlaarding en de Schie. Hier verdween het veen en in de beddingen werden
zand en klei afgezet. West Nederland is lange tijd te nat geweest voor
bewoning. Alleen op de strandwallen werd gewoond en ook was er al vroeg
bewoning langs de oevers van veenrivieren als de Vlaarding. De Vlaardingen
Cultuur dankt zijn naam hieraan. In de Romeinse tijd werd er een weg
aangelegd van Naaldwijk via Wateringen en Rijswijk naar Voorburg (Forum
Hadriani).
Kees Jan legt uit hoe het landschap van Nederland ontstond.
De Ontginning begint
Vanaf de twaalfde eeuw werd vanuit het grafelijke hof
de systematische ontginning van de wildernis ter hand genomen en zo ontstond
het slotenpatroon dat nu nog steeds aanwezig is. De aanleg van de
Maasdijk in ca. 1250 zorgde voor de noodzakelijke bescherming vanuit zee. Het overtollig
water werd via deels gegraven waterwegen afgevoerd naar de Maas. Maar door
het droger worden van de veenpolders verdween ook het veen door
blootstelling aan zuurstof (oxidatie). Het werd noodzakelijk kades om de
polder aan te leggen en overtollige water weg te werken. In ca. 1411 kwam de
eerste poldermolen in Delfland voor de Kerkpolder. Er zouden er velen volgen
om alle polders droog te malen. De industriële revolutie zorgde voor de
komst van stoomgemalen, die later vaak werden verbouwd tot dieselgemaal of
een elektrisch aangedreven gemaal. Overtollig water uit de polder wordt
uitgeslagen naar de boezem. Dit is een stelsel van waterwegen dat primair
bestemd is voor het transport van water naar de boezemgemalen aan de Maas en
de Noordzee. Maar door de bemaling dalen de polders nog sneller! Op dit
moment is de daling van de veenpolders, zoals bijvoorbeeld de Zouteveense
Polder, ongeveer één centimeter per jaar! Het hoogheemraadschap probeert het
water in de polder, het polderpeil, zo hoog mogelijk te houden om het
verschil met het boezempeil zo klein mogelijk te houden. Op dit moment is
het boezempeil 43 centimeter beneden NAP.
Bewoning begon op de strandwallen al in de steentijd.
Voornamelijk buiten het Midden-Delflandgebied werd het laagveen vanaf ca. 1550 gebruikt als
brandstof. Wat overbleef waren grote plassen die later weer werden
drooggemalen. In de polders van Midden-Delfland (op de Woudse Droogmakerij
na) is er geen veen gewonnen, en dit maakt deze polders zo uniek!
De
animatie van Willem Janssen laat de vervening en droogmaking heel mooi zien (2015); de
Woudse Droogmakerij is nog een kleine omissie.
De polders van Midden-Delfland op de huidige kaart.
Cursus ‘Midden-Delfland: Zien en Beleven’ van start in oktober 2016
Leer Midden-Delfland met andere ogen ‘lezen’
14 september 2016. Fietsend of wandelend door Midden-Delfland blijft
het een gebied dat doet verwonderen. Rustig rijdend onder aan de dijk,
passeren boten en bootjes hoog bovenlangs. Waarom zijn alle slootjes recht,
maar is er één sloot die er haaks op staat? Hoe werkt de waterhuishouding
hier? De meest bekende weidevogels als de kievit, scholekster en grutto zijn
vast te herkennen. Maar hoe heten die andere bijzondere vogelsoorten die ook
in het gebied te zien zijn? Oude boerderijen in de polders, allemaal
verschillend van vorm, zonder de vaste stijl die voor veel gebieden zo
kenmerkend is. Waarom is dat? En hoe zullen al die rare verhogingen in het
verder vlakke polderlandschap ontstaan zijn?
Benieuwd naar de antwoorden hierachter? De Agrarische Natuurvereniging
Vockestaert organiseert een nieuwe cursus voor al die mensen die meer willen
weten over het Midden-Delfland gebied en haar geschiedenis. Speciale
aandacht wordt gegeven aan het ontstaan en ontwikkelen van gebied en
bewoning. Tijdens de excursies worden karakteristieke plekken in
Midden-Delfland bezocht. Het cursusprogramma van Midden-Delfland Zien en
Beleven wordt gepresenteerd door specialisten met passie voor het onderwerp
dat zij brengen en voor het gebied. Eerder, in de periode 2010-2012, organiseerde de
Agrarische
Natuurvereniging Vockestaert een serie lezingen met daaraan gekoppeld
excursies.
Programma Midden-Delfland: Zien en Beleven
|
Lezing |
Excursie |
Titel (Spreker) |
|
13-10-2016 |
29-10-2016 |
Het ontstaan van Delfland en haar polders (Kees Jan van Herk) |
|
17-11-2016 |
26-11-2016 |
Delfland voor en na de stormvloed van 1134 (Cor Nonhof) |
|
19-01-2017 |
28-01-2017 |
De boerderijen en boerenerven van Delfland (Frits van Ooststroom) |
|
16-02-2017 |
25-02-2017 |
Bewoonde gebieden van Delfland (Pia van Oord) |
|
16-03-2017 |
25-03-2017 |
Delflands trekvaarten: historische vaarroutes (Jacques Moerman) |
|
13-04-2017 |
15-04-2017 |
Over de vogels en zoogdieren Delfland (Michel Kuijpers) |
Inschrijven
De kosten van deze reeks van zes lezingen en zes excursies bedragen 60
euro per persoon, inclusief koffie en thee. De cursusavonden worden gehouden
op donderdag van 20.00 tot 22.00 uur, de excursies op zaterdagochtend van
10.30 tot 12.30 uur. Er is plaats voor maximaal 25 deelnemers. De kosten
bedragen 60 euro per persoon, inclusief koffie en thee.
Stuur voor inschrijving een e-mail naar
n.praagman@gmail.com onder
vermelding van naam, adres en het aantal in te schrijven deelnemers . Na
betaling van de inschrijfkosten volgt nadere informatie over de cursus,
locatie en excursies. Neem voor extra informatie contact op met Niek
Praagman 015 – 2563328
Bron: Persbericht 13 september ANV Vockestaert.
Bekijk ook de verslagen Zien en Beleven
2010,
2011 en
2012.
| 
